Powspominajmy, to było pół wieku temu – spółdzielnia Oleśnianka na taśmie zapisana”.
W czwartek 24 listopada w Miejskim Domu Kultury w Oleśnie odbyło się XXXIII Czwartkowe Spotkanie Muzealne „Powspominajmy, to było pół wieku temu – spółdzielnia Oleśnianka na taśmie zapisana”.
Spółdzielnia Pracy Włókniarzy Oleśnianka była największym zakładem dziewiarskim w powiecie oleskim i wiodącym w województwie opolskim. Decyzja o jego powstaniu zapadła w dniu 3 grudnia 1954 r. Produkcję rozpoczęto w styczniu 1955 r.
Celem założenia Oleśnianki było zorganizowanie produkcji włókienniczej na bazie istniejących już na terenie Olesna filii Spółdzielni Pracy Promień w Kędzierzynie, Spółdzielni Pracy Galanterii Skórzanej w Raciborzu oraz zakładów darcia pierza, dziewiarstwa i tkactwa. Zakład ze względu na swoją nieszkodliwość dla środowiska naturalnego został zlokalizowany w centrum miasta. Budynki mieszczące hale produkcyjne znajdowały się przy ul. Reymonta 1-3 (zakład nr 2) i przy ul. Kościuszki 14 (zakład nr 1).
Teren powiatu oleskiego charakteryzowała duża nadwyżka siły roboczej, zwłaszcza wśród kobiet. Wynikało to z rolniczego charakteru powiatu. Uruchomienie zakładu rozwiązywało problem braku miejsc pracy, a także powodowało aktywizację zawodową, zwiększenie dochodów i poprawę warunków życia mieszkańców oleskiego. Na rynku było duże zapotrzebowanie na artykuły odzieżowe, a na terenie Opolszczyzny brak było tego typu zakładu.
Budowa Oleśnianki przebiegała w czterech fazach. Pierwszy etap obejmował okres do 1955 r. Produkcję prowadzono w dwóch zakładach: dziewiarni saneczkowej w Rynku nr 21 i w zakładzie tkackim przy ul. Krasickiego 20. Produkowano ubranka dziecięce, niedźwiadki, rajtuzy, chrzestniki, bieliznę damską oraz tkaniny samodziałowe. Wytwarzano je z przędzy bawełnianej, wełnianej, czesankowej, jedwabnej oraz z pierza. Do produkcji używano 25 dziewiarek saneczkowych, dwie stebniarki, osiem krosen, cztery przewijarki i dwie maszyny skręcalnicze. Zakład zatrudniał wtedy 153 osoby. Wartość rocznej produkcji wynosiła 18 mln zł. Oleśnianka posiadała swoje filie w Grodzisku i Sowczycach.
Drugi etap rozwoju Oleśnianki przypadł na lata 1956-1960. Zatrudnienie w tym okresie wzrosło do 245 osób, zaś roczna produkcja osiągnęła wartość 33 mln zł. Nastąpiła wtedy częściowa zmiana profilu produkcyjnego. Ograniczono produkcję tkanin samodziałowych. W 1957 r. uruchomiono wydział szwalniczy wytwarzający bieliznę damską, męską i pościelową. Zakładowi przydzielono powięzienny budynek przy ul. Kościuszki 14, gdzie utworzono nową halę produkcyjną. Zlikwidowano hale przy ul. Krasickiego 20. W 1958 r. przy wydziale tkalni uruchomiono przędzalnie wełny zgrzebnej. Systemem chałupniczym wytwarzano dywany, kilimy, firanki i tkaniny stylowe.
Trzeci okres rozwoju przypadł na lata 1960-1965. Zlikwidowano wydział szwalniczy konfekcji lekkiej. Powiększono park maszynowy o sprowadzone z Czechosłowacji cztery szydełkarki cylindryczne nazywane interlockami. W 1961 r. została oddana do użytku nowa hala produkcyjna przy ul. Reymonta 3. Znajdował się w niej wydział dziewiarni interlockowej. W zakładzie przy ul. Kościuszki pozostała tkalnia i przędzalnia.
W dniu 1 lipca 1965 r. Oleśnianka weszła w skład Krajowego Związku Spółdzielni Odzieżowych i Włókienniczych w Warszawie. Likwidacji uległa tkalnia z przędzalnią. Produkcja zakładu oparta była na anilanie, bawełnie, czesance, jedwabiu, torlenie i innych sztucznych włóknach. Wyroby damskie stanowiły 62% całej produkcji. Produkowano golfy, półgolfy, kamizelki, żakiety, bluzki, pulowery, koszule męskie, spodenki dziecięce, spódniczki, suknie i bezrękawniki.
W latach 70. XX w. zastosowano nowe maszyny pochodzące z NRD, ZSRR i Czechosłowacji. Z Japonii i USA sprowadzono owerloki (maszyny szwalnicze wykonujące ściegi) i podszywarki. Niektóre dzianiny wysyłano do fabryk w Warszawie i we Wrocławiu w celu ich ufarbowania. Oleśnianka zaopatrywała w ubrania mieszkańców województwa opolskiego, a także innych województw, szczególnie woj. poznańskiego, katowickiego, krakowskiego, wrocławskiego i kieleckiego. W okresie tym zatrudnionych było 356 osób, w tym 90% załogi stanowiły kobiety. Produkcja odbywała się na dwie zmiany, z wyjątkiem wydziału dziania dzianiny, gdzie pracowało się na trzy zmiany.
Na początku lat 60. XX w. wybudowano dom mieszkalny przy ul. Armii Krajowej dla rodzin pracowniczych. W zakładzie działał zespół wokalny „Bławatki”. Wyroby Oleśnianki były bardzo popularne w całej Polsce, wystawiano je na Krajowych Targach Poznańskich. Były eksportowane. Niemiecki Dom wysyłkowy Quelle i Neckermann zamawiał w Oleśniance odzież, która była wykonywana z polskiej dzianiny głównie sprowadzanej z Łodzi. Eksportowano także towary do Islandii – z wełny szetlandowej produkowano szale i swetry.
Dużą popularnością cieszył się sklep firmowy Oleśnianki mieszczący się w budynku przy Rynku, obecnej siedzibie PKO, a także Punkt Usługowy Krawiectwa przy ul. Armii Krajowej, w pawilonie nieopodal starego kina Znicz. Oleśnianka gwarantowała pracownikom udział w życiu kulturalnym poprzez wyjazdy do teatru, opery czy zakup czasopism. Zapewniała ochronę zdrowia zatrudniając lekarza zakładowego oraz tworząc pokoje higieniczne dla kobiet. Organizowała wczasy rodzinne, pracownicze, obozy dla dzieci i kolonie, opłacała żłobek, przedszkole, wypłacała zapomogi okolicznościowe czy losowe. Zakład ponosił wydatki z tytułu wyprawek niemowlęcych, remontów mieszkań pracowników, organizacji Dnia Dziecka, Dnia Kobiet, choinki noworocznej. Pracownicy wyjeżdżali na wycieczki krajowe. Zakład sprawował patronat nad Szkołą Podstawową nr 3 i ufundował dla niej sztandar.
Wieloletnim zasłużonym prezesem spółdzielni był Jerzy Mańka, po nim funkcję prezesa pełnili m.in. Józef Krzemiński i Halina Chmielarska. Pierwszymi prezesami zakładu byli panowie Mickoś i Harasiewicz. Po transformacji ustrojowej, w latach 90. XX w., spółdzielnia zaczęła podupadać i zaprzestała swojej działalności. Wśród bardzo licznych uczestników spotkania znaleźli się byli pracownicy spółdzielni: Halina Chmielarka, Józef Krzemiński, Teresa Małecka, Barbara Pietruszka, Zofia Kula, Halina Szlosarczyk, Tadeusz Golc, Joanna Marszoł, Wiesława Czarnecka, Krystyna Jaguś, Maria Ptak, Julia Krawczyk, Zofia Orłowska, Bernard Huć, Wanda Marek, Jolanta Barczyk, Sylwia Kaleja, Joanna Glądała, Wiesława Głomb, Wiesława Kamińska, Lidia Węgiel, Jadwiga Tałajczyk, Maria Lizoń, Eugenia Myslińska, Halina Górniak, Irena Stelmach, Aniela Słomka, Krystyna Wieczorek, Ewa Kudełko, Lidia Jabłonka, Róża Hęcińska, Łucja Wloka, Anna Skowronek, Jonek Barbara, Dorota Radlak, Grażyna Wieteska.
Spotkanie było sentymentalnym powrotem do przeszłości, dzięki projekcji dwóch archiwalnych filmów z 1969 r. i z 1970 r. zrealizowanych przez oleski Amatorski Klub Filmowy Jupiter. Stare taśmy ukazały uroczyste obchody Dnia Kobiet, występ Bławatek, codzienną pracę załogi, wyjazd na Krajowe Targi Poznańskie, modelki prezentujące ubrania wyprodukowane w spółdzielni, nadanie sztandaru Szkole Podstawowej nr 3. Zaprezentowano na manekinach ubrania produkowane niegdyś w Oleśniance.
Powspominaliśmy, to było niemal pół wieku temu. Tylko takiego zakładu żal…
Ewa Cichoń
Zdjęcia: Mirosław Dedyk
